The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования в данной работе являются химически опасные объекты (ХОО), расположенные на территории Республики Казахстан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан химиялық қауіпті объектілер (ХҚО) осы жұмыстағы зерттеу объектісі болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является разработка научно-обоснованных методов по оценке безопасности труда и снижению рисков аварий на ХОО, производственного травматизма и профессиональных заболеваний работников химически опасных объектов предприятий Республики Казахстан.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының химиялық қауіпті объектілері қызметкерлерінің еңбек қауіпсіздігін бағалау және ХҚО-дегі авариялардың, өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулардың қаупін азайту жөніндегі ғылыми негізделген әдістерді әзірлеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Основой методологического подхода для оценки рисков аварий, профзаболеваний и производственного травматизма на ХОО является определение критериальных факторов на основе комбинации эвристического, вероятностно-детерминированного и статистического методов исследований. При этом указанные факторы играют различную роль в формировании оценке риска аварий, профзаболеваний и производственного травматизма, что требует проведения экспертного исследования с целью определения их иерархической структуры и вычисления степени влияния каждого из них на формирование аварийноопасной обстановки. Оценка риска аварий и инцидентов производилась на основе метода экспертных оценок, суть которого заключается в организованном сборе суждений и предположений экспертов с последующей обработкой полученных ответов и формированием результатов. Метод экспертных оценок менее чувствителен к неточности и нечеткости исходных данных и дает возможность одновременно учитывать десятки разрозненных входных параметров. В качестве экспертов привлекались высококвалифицированные инженерно-технические работники химически опасных объектов, научные кадры и сотрудники департаментов, комитета промышленной безопасности МЧС областей РК и г. Нур-Султан.

Методы исследования (на казахском) : ХҚО-дегі авариялар, кәсіптік аурулар және өндірістік жарақаттану тәуекелдерін бағалаудың әдіснамалық тәсілінің негізі эвристикалық, ықтималдық-детерминистік және Статистикалық зерттеу әдістерінің үйлесімі негізінде критериалды факторларды анықтау болып табылады. Бұл ретте аталған факторлар авариялар, кәсіптік аурулар және өндірістік жарақаттану қаупін қалыптастыруда бағалауда әртүрлі рөл атқарады, бұл олардың иерархиялық құрылымын айқындау және олардың әрқайсысының авариялық қауіпті жағдайдың қалыптасуына әсер ету дәрежесін есептеу мақсатында сараптамалық зерттеу жүргізуді талап етеді. Авариялар мен инциденттер тәуекелін бағалау сараптамалық бағалау әдісі негізінде жүргізілді, оның мәні алынған жауаптарды кейіннен өңдеп, нәтижелерді қалыптастыра отырып, сарапшылардың пайымдаулары мен болжамдарын ұйымдасқан түрде жинау болып табылады. Сараптамалық бағалау әдісі бастапқы деректердің дәлсіздігі мен бұлыңғырлығына онша сезімтал емес және бір уақытта ондаған шашыраңқы кіріс параметрлерін ескеруге мүмкіндік береді. Сарапшылар ретінде химиялық қауіпті объектілердің жоғары білікті инженерлік-техникалық қызметкерлері, ҚР ТЖМ және Нұр-Сұлтан қаласы департаменттерінің, өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің ғылыми кадрлары мен қызметкерлері тартылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе реализации проекта был создан методологический подход анализа и оценки риска аварий, производственного травматизма и профессиональных заболеваний персонала на ХОО предприятий Республики Казахстан. Для его создания был проведён анализ международной и национальной баз данных о техногенных ЧС, произошедших на ХОО и их последствиях, научных работ в области обеспечения промышленной безопасности и охраны труда, выполнен комплекс исследований, позволивший оценить влияние параметров в разработанной многофакторной математической модели по расчету показателей опасности ХОО и уязвимости персонала при возникновении ЧС, а также уровень риска аварии. Проведенные исследования позволили сформировать расчетные зависимости по определению показателей опасности ХОО и уязвимости работающего персонала, для определения уровня риска аварий для i-го цеха с АХОВ и/или предприятия в целом в результате ЧС на ХОО. Результаты исследований позволили сформировать матрицы оценки кластеров и критериальных параметров, описывающих состояние системы производственной безопасностью предприятия, матрицы по оценки уровня риска производственного травматизма на ХОО и риска развития профзаболеваний работающего персонала предприятия. Анализ значений критериальных параметров позволяет разработать ряд организационных и технических мероприятий, направленных на снижение уровня риска аварий в целом.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобаны іске асыру барысында Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының ХҚО-да авариялар, өндірістік жарақаттану және персоналдың кәсіптік аурулары қаупін талдау мен бағалаудың әдіснамалық тәсілі жасалды. Оны құру үшін ХҚК-де болған техногендік ТЖ және олардың салдары туралы халықаралық және ұлттық деректер базасына, өнеркәсіптік қауіпсіздік пен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласындағы ғылыми жұмыстарға талдау жүргізілді, ХҚК қауіптілігі мен ТЖ туындаған кезде персоналдың осалдығы көрсеткіштерін есептеу бойынша әзірленген көп факторлы математикалық модельдегі параметрлердің әсерін бағалауға мүмкіндік беретін зерттеулер кешені орындалды, сондай-ақ апат қаупі деңгейі. Жүргізілген зерттеулер ХҚКО-ның қауіптілік көрсеткіштерін және жұмыс істейтін персоналдың осалдығын анықтау, ХҚО-дегі ТЖ нәтижесінде i-ші цех және/немесе тұтастай кәсіпорын үшін авариялар қаупінің деңгейін анықтау үшін есептік тәуелділіктерді қалыптастыруға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелері кәсіпорынның өндірістік қауіпсіздігі жүйесінің жай-күйін сипаттайтын кластерлер мен критерийлік параметрлерді бағалау матрицаларын, ХОО-дегі өндірістік жарақаттану қаупінің деңгейін және кәсіпорынның жұмысшы персоналының кәсіптік аурулардың даму қаупін бағалау матрицаларын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Критериалды параметрлердің мәндерін талдау жалпы апаттар қаупін азайтуға бағытталған бірқатар ұйымдастырушылық және техникалық шараларды жасауға мүмкіндік береді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Конечным результатом проекта является «Руководство по мониторингу, оценке риска аварийности, профзаболеваний и производственного травматизма, и установления класса аварийноопасности, вредности и травмоопасности на ХОО предприятий Республики Казахстан» основными частяти которой является «Методика анализа и оценки риска аварий, производственного травматизма и профессиональных заболеваний персонала на химически опасных объектах предприятий Республики Казахстан» и разработанная на ее основе «Информационно-аналитическая система мониторинга и оценки риска аварий, профзаболеваний и производственного травматизма на предприятиях с ХОО Республики Казахстан».

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобаның түпкілікті нәтижесі "Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының ХҚО-дегі авариялық қауіптілік, кәсіптік аурулар және өндірістік жарақаттану тәуекелін мониторингілеу, бағалау және авариялық қауіптілік, зияндылық және жарақат қауіптілігі сыныбын белгілеу жөніндегі басшылық" болып табылады, оның негізгі бөлігі "Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының химиялық қауіпті объектілерінде авариялар, өндірістік жарақаттану және персоналдың кәсіптік аурулары тәуекелін талдау және бағалау әдістемесі" болып табылады және оның негізінде "Авариялар қаупін мониторингілеу мен бағалаудың ақпараттық-талдамалық жүйесі, Қазақстан Республикасының ХҚО кәсіпорындарында кәсіптік аурулар және өндірістік жарақаттану".

Level of implementation (in Russian) : С целью оценки работоспособности информационно-аналитической системы и методики произведена промышленная апробация на предприятиях различных отраслей промышленности Республики Казахстан, на территории которых имеются химически опасные объекты (LLP «Kazakhmys Smelting» в городах Балхаш и Жезказган; завод «Минеральные удобрения» LLP «Казфосфат», город Тараз; ТОО «Кайнар», город Талдыкорган; АО «КазАзот», город Актау; LLP «Каустик», город Павлодар и др.).

Level of implementation (in Kazakh) : Ақпараттық-талдау жүйесі мен әдістемесінің жұмысқа қабілеттілігін бағалау мақсатында аумағында химиялық қауіпті объектілері бар Қазақстан Республикасының өнеркәсіптің әртүрлі салаларының кәсіпорындарында өнеркәсіптік сынақтан өткізу жүргізілді (Балқаш және Жезқазған қалаларында "Kazakhmys Smelting" ЖШС; "Қазфосфат" ЖШС "Минералды тыңайтқыштар" зауыты, Тараз қаласы; "Қайнар" ЖШС, Талдықорған қаласы; "ҚазАзот" АҚ, Ақтау қаласы; "Каустик" ЖШС, Павлодар қаласы және т. б.).

Efficiency (in Russian) : Реализация результатов проекта позволит снизить уровень аварийности, производственного травматизма и профессиональных заболеваний персонала на химически опасных объектах предприятий Республики Казахстан.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба нәтижелерін іске асыру Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының химиялық қауіпті объектілеріндегі персоналдың авариялылық, өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Реализация результатов НИР позволит: - контролирующим и надзорным организациям оперативно определить комплекс мероприятий, направленных на снижение воздействия поражающих факторов ЧС, получать достоверную информацию о текущем и ожидаемом состоянии ХОО, способствовать более эффективному регулированию и госконтролю; - обеспечивать органы местной исполнительной власти достоверной информацией о текущем и ожидаемом состоянии безопасности труда на потенциально опасных объектах с целью принятия своевременных решений о проведении мероприятий по его повышению; - руководству предприятий повысить эффективность управления профессиональным риском, проводить всесторонний анализ и оценку риска аварий, производственного травматизма и профессиональных заболеваний персонала, рассчитывать и прогнозировать количественные характеристики состояния безопасности, которые можно контролировать на конкретных технологических объектах или процессах, что в свою очередь снизит экономические затраты, связанные с ликвидацией ущерба производственной среды и трудового процесса; - усовершенствовать систему управления профессиональным риском на химически опасных объектах промышленных предприятий Республики Казахстан.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелерін енгізу мыналарға мүмкіндік береді: - бақылаушы және қадағалаушы ұйымдар ТЖ-ның зақымдаушы факторларының әсерін төмендетуге бағытталған іс-шаралар кешенін жедел айқындап, ХОО-ның ағымдағы және күтілетін жай-күйі туралы сенімді ақпарат алып, неғұрлым тиімді реттеу мен мемлекеттік бақылауға ықпал етеді; - жергілікті атқарушы билік органдарын ықтимал қауіпті объектілердегі еңбек қауіпсіздігінің ағымдағы және күтілетін жай-күйі туралы оны арттыру жөніндегі іс-шараларды өткізу туралы уақтылы шешімдер қабылдау мақсатында сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету; - кәсіпорын басшылығы кәсіптік тәуекелдерді басқарудың тиімділігін арттыру, авариялардың, өндірістік жарақаттанудың және персоналдың кәсіби ауруларының қаупін жан-жақты талдау және бағалау жүргізу, нақты технологиялық объектілерде немесе процестерде бақылауға болатын қауіпсіздік жағдайының сандық сипаттамаларын есептеу және болжау, бұл өз кезегінде өндірістік орта мен еңбек процесінің залалын жоюға байланысты экономикалық шығындарды азайтады; - Қазақстан Республикасы өнеркәсіп кәсіпорындарының химиялық қауіпті объектілерінде кәсіптік тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру.