The object of research, development or design (in Russian) : Объекты окружающей среды города Алматы: вода, почва и атмосферный воздух.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алматы қаласының экологиялық объектілері: су, топырақ және атмосфералық ауа.

Aim of work (in Russian) : Исследование элементного и радионуклидного составов объектов окружающей среды в городе Алматы. Для этой цели будет использован методический комплекс, развитый в ИЯФ МЭ РК.

Aim of work (in Kazakh) : Алматы қаласындағы қоршаған орта объектілерінің элементтік және радионуклидтік құрамын зерттеу. Осы мақсатта ҚР ЭМ ЯФИ-да дамытылған әдістемелік кешен пайдаланылатын болады.

Методы исследования (на русском) : Определение содержаний химических элементов и радионуклидов в образцах воды, почвы и воздушных фильтров будет проводиться с использованием методов: масс-спектрометрии с индуктивно связанной плазмой (ИСП-МС), атомной эмиссионной спектроскопии с индукционно связанный плазмой (ИСП-АЭС), рентгенофлуоресцентного анализа (РФА), гамма спектрометрический анализ естественных и искусственных радионуклидов, радиохимического и инструментального анализов искусственных радионуклидов.

Методы исследования (на казахском) : Су, топырақ және ауа сүзгілерінің үлгілеріндегі химиялық элементтер мен радионуклидтердің құрамын анықтау келесі әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады: индуктивті байланысқан плазмалы масс-спектрометрия (ИБП-MС), индуктивті байланысқан плазмалы атомдық эмиссиялық спектроскопия (ИБП-AЭС), рентген-флуоресценттік талдау (РФТ), табиғи және жасанды радионуклидтердің гамма-спектрометрлік талдауы, жасанды радионуклидтердің радиохимиялық және аспаптық талдауы.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен сезонный отбор 60 проб аэрозолей, 60 проб почвы и питьевой воды в точках г. Алматы. Дополнительно отобраны пробы поверхностных водотоков. Проведен анализ проб. Сделаны следующие выводы: Воздух, радионуклиды: В отобранных пробах воздушных фильтров почти для всех исследованных радионуклидов их активности не превышают предел обнаружения используемой методики. Питьевая вода, микроэлементы: Почти для всех проб содержания элементов As, Be, Cd, Se, Hg, Al, V не превышают предел обнаружения методики. В соответствии с рассчитанными индексами загрязнения воды тяжелыми металлами 1 и 2 классов опасности только 4 точки пробоотбора удовлетворяют второму гигиеническому критерию качества воды. Почва, микроэлементы и радионуклиды: Рассчитаны средние содержания химических элементов в отобранных пробах. В двух точках северной части города наблюдаются локальные превышения в почве элементов Zn, Pb и Cu. Определены удельные активности искусственных и естественных радионуклидов в пробах почв. Активности искусственных радионуклидов не превышают уровни глобальных выпадений для северного полушария, а естественных – общемировые уровни активностей горных пород. Вода поверхностных водотоков, микроэлементы и радионуклиды: пробы воды соответствуют 1 классу - воды этого класса пригодны для всех видов водопользования и соответствуют "очень хорошему" классу. Для искусственных радионуклидов удельные активности не превышают уровни вмешательства, установленные в Гигиенических нормативах РК.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алматы қаласының таңдалған нүктелерінде 60-тан аэрозоль, топырақ пен ауыз су сынамаларына маусымдық іріктеу жүргізілді. Жер үсті су ағындарының қосымша сынамалары таңдап алынды. Сынамаларға талдау жүргізілді. Ауа, радионуклидтер: Зерттелген радионуклидтер үшін ауа сүзгілерінің сынамаларында олардың активтілігі қолданылатын әдістеменің анықтау шегінен аспайды. Ауыз су, микроэлементтер: Сынамалардағы As, Be, Cd, Se, Hg, Al, V элементтерінің мөлшері әдістемені анықтау шегінен аспайды. Қауіптіліктің 1, 2-ші класты ауыр металдарымен судың ластануының есептелген индекстеріне сәйкес тек 4 сынама алу нүктесі ауыз су сапасының 2-ші гигиеналық критерийін қанағаттандырады. Топырақ, микроэлементтер және радионуклидтер және радионуклидтер: Алынған сынамаларындағы элементтердің орташа мөлшері есептелген. Қаланың солтүстік бөлігінің екі нүктесінде топырақта Zn, Pb, Cu элементтерінің жергілікті асып кетуі байқалады. Топырақ сынамаларында жасанды және табиғи радионуклидтердің меншікті активтілігі анықталды. Жасанды радионуклидтердің активтілігі солтүстікке жаһандық түсу деңгейінен, ал табиғи радионуклидтер–тау жыныстары активтілігінің жалпы әлемдік деңгейінен аспайды. Жер үсті ағын суларының суы, микроэлементтер: Су сынамалары 1-класқа сәйкес келеді–бұл суды пайдаланудың осы класындағы барлық су пайдалану түрлері үшін жарамды болады, «өте жақсы» класқа сәйкес келеді. Жасанды радионуклидтер үшін меншікті активтілік ҚР гигиеналық нормативтерінде белгіленген араласу деңгейінен аспайды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Выполнена подготовка отобранных проб для анализа элементного и радионуклидного составов. Проведен анализ проб воздуха, питьевой воды и почвы, отобранных в зимний и весенний периоды. Для всех точек пробоотбора питьевой воды отношения содержаний элементов, относящихся к 3 и 4 классам опасности, не превышают предельно допустимые концентрации (ПДК). Для верхней части г. Алматы характерны высокие содержания урана (10-15 мг/л). Можно сделать вывод о естественном характере радиационной активности почвы г. Алматы, соответствующей общемировым уровням. На основании проведенных анализов можно говорить о благоприятной радиоэкологической ситуации с воздушным бассейном г. Алматы. По результатам в 2023 г. в рамках выполнения проекта опубликовано 1 (одна) статья в журнале RSC Advances, Процентиль 77, квартиль Q2: 1. Study of radionuclide composition of the drinking water potential sources at the Semipalatinsk nuclear test site. M. Krasnopyorova, I. Gorlachev, P. Kharkin, M. Dyussembayeva and S. Lukashenko, RSC Adv., 2023, 13, 29354 DOI: 10.1039/D3RA05808E. В октябре 2023 года состоялся научный визит на химический факультет Московского государственного университета им. М.В. Ломоносова участников проекта Краснопёровой М.В. и Харкина П.В. В рамках визита было проведено знакомство с научным составом и аналитической базой кафедры радиохимии химического факультета МГУ. Проведен семинар с профессорско-преподавательским и студенческим составом кафедры радиохимии.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Элементтік және радионуклидтік құрамдарды талдау үшін іріктеліп алынған сынамаларды дайындау орындалды. Қысқы және көктемгі кезеңдерде іріктеліп алынған сынамаларға талдау жүргізілді. Барлық сынама алу нүктелері үшін қауіптіліктің 3 және 4-ші класына жататын элементтер мөлшерінің қатынасы шекті рұқсат етілген концентрациядан (ШРК) аспайды. Алматы қаласының жоғарғы бөлігіне уранның жоғары мөлшері (10-15 мг/л) тән. Алматы қ. топырағының радиациялық активтілігінің жалпы әлемдік деңгейлерге сәйкес келетін табиғи сипаты туралы қорытынды жасауға болады. Алматы қаласының ауа алабындағы қолайлы радиоэкологиялық жағдай туралы айтуға болады. 2023 жылғы нәтижелер бойынша жоба аясында процентилі 77, квартилі Q2, RSC Advances журналында 1 (бір) мақала жарияланды: 1. Study of radionuclide composition of the drinking water potential sources at the Semipalatinsk nuclear test site. M. Krasnopyorova, I. Gorlachev, P. Kharkin, M. Dyussembayeva and S. Lukashenko, RSC Adv., 2023, 13, 29354 DOI: 10.1039/D3RA05808E. 2023 жылдың қазан айында Мәскеу мемлекеттік университетінің химия факультетіне ғылыми сапармен келді. М.В. Ломоносов жобасының қатысушылары Красноперова М.В. және Харкина П.В. Сапар барысында Мәскеу мемлекеттік университетінің химия факультеті радиохимия кафедрасының ғылыми құрамымен және аналитикалық базасымен танысты. Радиохимия кафедрасының профессорлық-оқытушылар құрамымен және студенттерімен семинар өткізілді.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Задачи проекта «АР 14869418 «Проведение комплексных исследований экологической ситуации в городе Алматы с использованием ядерно-физических методов анализа» на 2023 год полностью выполнены в соответствии с календарным планом. В рамках проекта получены новые данные о состоянии окружающей среды, характеризующие современную радиационно-гигиеническую ситуацию на территории города Алматы.

Efficiency (in Kazakh) : AR 14869418 «Алматы қаласының экологиялық жағдайына талдаудың ядролық физикалық әдістерін қолдана отырып кешенді зерттеулер жүргізу» жобасының 2023 жылға арналған міндеттері күнтізбелік жоспарға сәйкес толығымен орындалды. Жоба аясында Алматы қаласының қазіргі радиациялық-гигиеналық жағдайын сипаттайтын қоршаған ортаның жай-күйі туралы жаңа деректер алынды.

Field of application (in Russian) : Разработанный комплекс ядерно-физических методов может быть использован для оценки качества объектов окружающей среды в разных регионах Казахстана. Целевыми потребителями получаемых с использованием комплекса результатов могут быть РГП «Казгидромет» РК, природоохранные организации, местные органы власти и правительство Республики Казахстан.

Field of application (in Kazakh) : Әзірленген ядро-физикалық әдістердің кешені Қазақстанның әртүрлі өңірлеріндегі қоршаған орта объектілерінің сапасын бағалау үшін пайдаланылуы мүмкін. Кешенді пайдалану арқылы алынатын нәтижелердің мақсатты тұтынушылары ҚР «Қазгидромет» РМК, табиғатты қорғау ұйымдары, жергілікті билік органдары және Қазақстан Республикасының Үкіметі болуы мүмкін.