The object of research, development or design (in Russian) : Деструктивная биота (фитофаги и фитопатогены) яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана; экологическая система фитосанитарного контроля деструктивной биоты яровой пшеницы в условиях Северо-Востока Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы жаздық бидайдың деструктивті биотасы (фитофагтар мен фитопатогендер); Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы жаздық бидайдың деструктивті биотасын фитосанитарлық бақылаудың экологиялық жүйесі.

Aim of work (in Russian) : Реализация усовершенствованной системы мониторинга и контроля фитопатогенов и фитофагов с учетом эволюционно-экологических адаптаций стратегий и тактик жизненных циклов вредителей яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана; оптимизация технологии возделывания яровой пшеницы путем корректировки глубины посева семян.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысында жаздық бидай зиянкестерінің өмірлік циклдерінің стратегиялары мен тактикаларының эволюциялық-экологиялық бейімделуін ескере отырып, фитопатогендер мен фитофагтардың мониторингі мен бақылаудың жетілдірілген жүйесін іске асыру; тұқым себу тереңдігін түзету жолымен жаздық бидайды өсіру технологиясын оңтайландыру.

Методы исследования (на русском) : В процессе мониторинга вредных (фитофаги, фитопатогены) и полезных (энтомофаги, антагонистические микроорганизмы) организмов агроэкосистем яровой пшеницы использованы апробированные и оригинальные высокоточные аналитические и классические методы микробиологии, фитопатологии, энтомологии, статистического анализа и математического моделирования. Определение фитосанитарного состояния почвы проведено методами флотации, почвенных разведений, множественных почвенных таблеток, растительных приманок, супрессивность почвы определена новым высокоточным методом – патент RU 2568913 от 20.11.2015; фитоэкспертиза семян – методом рулонов, микологическим анализом на питательных средах; учет насекомых – кошениями сачком, почвенными ловушками, учетом на растениях; мониторинг болезней – по международным шкалам, выделение фитопатогенов из растительного материала – на селективных питательных средах.

Методы исследования (на казахском) : Жаздық бидайдың агроэкожүйелерінің зиянды (фитофагтар, фитопатогендер) және пайдалы (энтомофагтар, антагонистік микроорганизмдер) организмдерін мониторингтеу процесінде микробиологияның, фитопатологияның, энтомологияның, статистикалық талдаудың және математикалық модельдеудің сыналған және ерекше жоғары дәлдіктегі аналитикалық және классикалық әдістері пайдаланылды. Топырақтың фитосанитариялық жағдайын анықтау флотация, топырақты сұйылту, көптеген топырақ таблеткалары, өсімдік жемшөптері әдістерімен жүргізілді, топырақтың супрессивтілігі жаңа жоғары дәлдіктегі әдіспен анықталды – 20.11.2015 жылғы RU 2568913 патенті; тұқымдарды фитоэкспертизалау-орам әдісімен, қоректік ортадағы микологиялық талдаумен; жәндіктерді есепке алу – қаққышпен сермеу, топырақ тұзақтары, өсімдіктерді есепке алу; ауруларды мониторингтеу - өсімдік материалынан фитопатогендердің бөлінуі – селективті қоректік ортада жүзеге асырылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : С целью повышения урожайности и качества зерна яровой пшеницы в условиях Северо-Востока Казахстана осуществлена фитосанитарная оптимизация технологии ее возделывания по всему комплексу вредных организмов. В рамках реализации проекта проведен фитосанитарный мониторинг деструктивной биоты (фитофагов и фитопатогенов) яровой пшеницы в условиях степной зоны Северо-Востока Казахстана. Определен видовой и количественный состав фитофагов и фитопатогенов, энтомофагов и антагонистических микроорганизмов, выявленных в результате фитосанитарного мониторинга агроценозов яровой пшеницы и близлежащих природных стаций в основных районах зерносеяния, выделенных для исследований. Результаты научных исследований отражены в рецензируемых зарубежных и отечественных журналах, научной и учебно-методической литературе. На учебные пособия и монографии получены авторские свидетельства. По результатам проведенных исследований получен патент на полезную модель «Способ определения устойчивости сортов яровой пшеницы к вредителям» № 8391 от 01.09.2023 г. Результаты научных исследований, описанные в опубликованных учебных пособиях и монографиях, внедрены в учебный процесс для обучающихся по образовательным программам «6B05101-Биология», «6B08101-Агрономия». Подготовлены рекомендации сельскохозяйственным организациям по защитным мероприятиям на основе проведенного мониторинга против фитопатогенов и фитофагов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысы жағдайында жаздық бидай дәнінің өнімділігі мен сапасын арттыру мақсатында зиянды организмдердің бүкіл кешені бойынша оны өсіру технологиясын фитосанитариялық оңтайландыру жүзеге асырылды. Жобаны іске асыру шеңберінде Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы дала аймағы жағдайында жаздық бидайдың деструктивті биотасына (фитофагтар мен фитопатогендерге) фитосанитариялық мониторинг жүргізілді. Зерттеуге бөлінген жаздық бидай агроценоздарының және астық себудің негізгі аудандарындағы жақын маңдағы табиғи станциялардың фитосанитариялық мониторингі нәтижесінде анықталған фитофагтар, фитопатогендер, энтомофагтар және антагонистік микроорганизмдердің түрлік және сандық құрамы анықталды. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері рецензияланатын шетелдік және отандық журналдарда, ғылыми және оқу-әдістемелік басылымдарда жарияланған. Оқу құралдары мен монографияларға авторлық куәліктер алынды. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша 01.09.2023 ж. № 8391 «Жаздық бидай сұрыптарының зиянкестерге төзімділігін анықтау тәсілі» пайдалы моделіне патент алынды. Жарияланған оқу құралдары мен монографияларда сипатталған ғылыми зерттеулердің нәтижелері «6B05101-Биология», «6B08101-Агрономия» білім беру бағдарламалары бойынша білім алушылар үшін оқу процесіне енгізілді. Фитопатогендер мен фитофагтарға қарсы жүргізілген мониторинг негізінде қорғау іс-шаралары бойынша ауыл шаруашылығы ұйымдарына ұсынымдар дайындалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Все исследования и наблюдения при реализации проекта проведены согласно апробированных методик и ГОСТа, исследования по проекту проведены в лаборатории, оснащённой современным оборудованием, необходимым инвентарем для сбора исходного материала, все работы проведены квалифицированными научными сотрудниками, осуществлялась коллаборация по проекту с ФГБОУ ВПО «Новосибирский государственный аграрный университет», в рамках которой осуществлены консультации в ходе осуществления проекта. Реализация проекта позволила научно обосновать и адаптировать систему фитосанитарного мониторинга агроценозов, усовершенствовать технологии возделывания яровой пшеницы в условиях степной зоны Северо-Востока Казахстана.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Барлық зерттеулер мен бақылаулар апробацияланған әдістемелерге және ауру қоздырғыштарымен залалдануын анықтау бойынша МЕМСТ сәйкес жүргізілді, жоба бойынша зерттеулер жүргізу үшін бастапқы материалды жинау мақсатында қазіргі заманғы жабдықтар мен қажетті құралдармен жабдықталған зертханада іске асырылды, барлық жұмыстарды білікті ғылыми қызметкерлер жүргізді, жоба бойынша "Новосибирск мемлекеттік аграрлық университеті" ВПО ФМБОУ-мен коллаборация жүзеге асырылды, келісім аясында іске асырылған Жоба бойынша кеңестер берілді. Жобаны іске асыру агроценоздардың фитосанитариялық мониторингі жүйесін ғылыми негіздеуге және бейімдеуге, Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы дала аймағы жағдайында жаздық бидай өсіру технологияларын жетілдіруге мүмкіндік берді.

Level of implementation (in Russian) : Разработанная экологическая система фитосанитарного контроля деструктивной биоты (фитофагов и фитопатогенов) яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана, основанная на тактике защитных мероприятий против наиболее значимых почвенных, листо-стеблевых и семенных фитопатогенов и фитофагов яровой пшеницы и рекомендациях по корректировке глубины посева семян, в зависимости от длины колеоптиле семени, внедрена в сельскохозяйственные организации региона, занимающиеся производством яровой пшеницы, в качестве рекомендаций при возделывании культуры.

Level of implementation (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы жаздық бидайдың деструктивті биотасын (фитофагтар мен фитопатогендер) фитосанитариялық бақылаудың неғұрлым маңызды топырақ, жапырақ-сабақ және тұқым фитопатогендері мен жаздық бидай фитофагтарына қарсы қорғау іс-шараларының тактикасына және тұқым колеоптилінің ұзындығына байланысты тұқым себу тереңдігін түзету жөніндегі ұсынымдарға негізделіп, әзірленген экологиялық жүйесі дақылдарды өсіру кезінде өңірдің жаздық бидай өндірумен айналысатын және ауыл шаруашылығы ұйымдарына ұсыныстар ретінде енгізілді.

Efficiency (in Russian) : Реализация проекта позволила усовершенствовать систему фитомониторинга фитофагов и фитопатогенов в посевах яровой пшеницы в условиях Северо-Востока Казахстана, что обеспечит надежную защиту посевов от вредных организмов в период вегетации, тем самым будет способствовать повышению урожайности культуры и качеству получаемого семенного материала, а также увеличению экономической эффективности производства возделываемой культуры.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны іске асыру – Қазақстанның Солтүстік-Шығысы жағдайында жаздық бидай егістіктеріндегі фитофагтар мен фитопатогендердің фитомониторинг жүйесін жетілдіруге мүмкіндік берді, бұл вегетация кезеңінде егістіктерді зиянды организмдерден сенімді қорғауды қамтамасыз етіп, сол арқылы дақылдың шығымдылығын және алынатын тұқым материалының сапасын арттыруға, сондай-ақ өңделетін дақыл өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыруға ықпал ететін болады.

Field of application (in Russian) : Разработанная экологическая система фитосанитарного контроля деструктивной биоты яровой пшеницы на Северо-Востоке Казахстана может использоваться организациями, работающими в области фитосанитарного контроля, сельскохозяйственными предприятиями разных форм собственности, занимающимися возделыванием яровой пшеницы.

Field of application (in Kazakh) : Қазақстанның Солтүстік-Шығысында жаздық бидайдың деструктивті биотасын фитосанитарлық бақылаудың қалыптасқан экологиялық жүйесін фитосанитарлық бақылау саласында жұмыс істейтін ұйымдар, жаздық бидайды өсірумен айналысатын әртүрлі меншік нысанындағы ауыл шаруашылығы кәсіпорындары пайдалана алады.