The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследования: Органоминеральные удобрения, кислые фосфаты аммония, гуминовые соединения, природная соль Оймаша, жидкости глушения, изомерные метилпиридины, ЭТБЭ, ингибиторы коррозии, гетеро-элементорганические соединения, ароматические дитиокарбоматы, сополимеры, интерполимерная система КУ-2-8:П4ВП (X:Y), двойное соединение МММ·ФСМо, глицидиловые, аллильные и винильные соединения, материалы со специальными свойствами, компоненты окружающей среды и нефтеотходы.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері: органоминералды тыңайтқыштар, аммонийдің қышқылды фосфаттары, гуминді қосылыстар, Оймаш табиғи тұзы, кептіру сұйықтығы, изомерлі метил пиридиндер, ЭТБЭ, коррозия ингибиторлары, гетеро-элементті органикалық қосылыстар, ароматты дитиокарбоматтар, сополимерлер, КУ-2-8:П4ВП (X:Y) интерполимерлі жүйесі, қос қосылыс МММ·ФСМо, глицидилді, аллилді және винилді қосылыстар, ерекше қасиеттері бар материалдар, қоршаған орта компоненттері мен мұнай қалдықтары.

Aim of work (in Russian) : Цель программы: Создание научно-технологических основ получения новых видов сорбентов, гетеро-элементорганических веществ, удобрений и композиционных материалов, нефтехимических продуктов, из природного, фитосырья и техногенных отходов, а также базы данных производственной системы мониторинга и экотоксикантов в образующихся отходах и полупродуктах деятельности различных производств.

Aim of work (in Kazakh) : Бағдарламаның мақсаты: табиғи фитошикізаттардан және техногендік қалдықтардан сорбенттер, гетеро-элементті органикалық заттар, тыңайтқыштар мен композициялық материалдар, мұнай-химия өнімдері жаңа түрлерін алудың ғылыми-технологиялық негіздерін, сондай-ақ түрлі өндірістер қызметі нәтижесінде түзілетін қалдықтар мен жартылай өнімдерден бөлінетін экотоксиканттар және өндірістік жүйе мониторингі деректер қорын құру.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: Химические и физико-химические методы анализа с использованием химических, физико-химических и спектральных методов.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: химиялық, физика-химиялық және спектрлі әдістерді қолдану арқылы сараптаудың химиялық және физико-химиялық әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Установлены закономерности взаимовлияния компонентов в системах «соль Оймаша – ингибитор коррозии – ингибитор солеотложении – гидрофобизатор – Н2О» на антикоррозионные свойства ЖГ. Разработана технология ГОМУ на укрупненной установке. Показано, что окисление 4-метилпиридина на ванадий-железных катализаторах проходит с высокой активностью и селективностью. Показано, что добавление 8 об.% оксигенатов повышает октановое число бензина А-92 на 30-34 единицы. Разработан одностадийный способ получения ингибитора коррозии на основе имидазолинов. Синтезированы новые производные пиперазина, аналоги казкаина и амидоксима, а также сложные эфира ализарина, тиоангидридов гетероциклических и ароматических дитиокарбаминовых кислот. Выявлены препараты – кандидаты в РРР, анестетики и др. МММ•ФСМо увеличивает урожайность на 3,2-5,5 ц/га, обеспечивая доход 92,65 тыс.тг/га. Впервые показано, что при 100%-ной норме полива и обработке МММ•ФСМо урожай хлопка-сырца на 4,57% больше контрольного при быстром созревании (90,7% урожая собрано при 1 сборе). Разработан метод сорбции ванадия из нефтяных водных растворов с применением эффекта дистанционного взаимодействия макромолекул КУ-2-8 и поли(4-винилпиридин). Относительная удельная пористость новых мембран составляет 6,8-1,0 см3/г. В отличие от «чистого» грунта в «замазученных» образцах после их обработки в 2021 и 2022 гг. выявлен Са(ОН)2.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : «Оймаш тұзы - коррозия ингибиторы - тұз тұндыру ингибиторы-гидрофобизатор - Н2О» жүйелеріндегі құрам бөліктерінің ӨС коррозияға қарсы қасиеттеріне өзара әсер ету заңдылықтары анықталды. ГОМТ технологиясы кеңейтілген қондырғыда жасалды. Ванадий темір катализаторларында 4-метилпиридиннің тотығуы жоғары белсенділік және селективтілікпен өтетіні көрсетілді. Оксигенаттардың 8 айн. %-ын қосу А-92 бензинінің октан санын 30-34 бірлікке арттыратыны көрсетілген. Имидазолиндерге негізделген коррозия ингибиторын алудың бір сатылы әдісі жасалды. Пиперазиннің жаңа туындылары, казкаин мен амидоксим аналогтары, сондай-ақ ализарин эфирі, гетероциклді және хош иісті дитиокарбамин қышқылдарының тиоангидридтері синтезделді. ӨӨР, жансыздандырғыштыққа және т.б. үміткер дәрілік заттар анықталды. МММ• МоФҚ 92,65 мың тг/га кірісті қамтамасыз ете отырып, өнімділікті 3,2-5,5 ц/га-ға арттырады. Алғаш рет суарудың 100 % нормасы және МММ•МоФҚ-мен өңдеу кезінде мақта шитінің өнімділігі тез пісетін кездегі бақылаудан 4,57 % артық екендігі көрсетілген (90,7 %-ы егіннің бір реттік жинау кезінде жинақталды). КУ-2-8 және поли(4-винилпиридин) макромолекулаларының қашықтықтан өзара әрекеттесу әсерін қолдана отырып, мұнай сулы ерітінділерінен ванадийді сорбциялау әдісі жасалды. Жаңа жарғақтардың салыстырмалы меншікті кеуектілігі 6,8-1,0 см3/г-ды құрайды. «Таза» топырақтан айырмашылығы, «мұнаймен ластанған» үлгілер өңдеуден кейін 2021 және 2022 жж. Са(ОН)2 анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведены укрупненные испытания процесса получения гуматсодержащих ОМУ. Оптимизировано парофазное окисление пиколинов на оксидных ванадийсодержащих катализаторах, модифицированных оксидами Fe, Zr и Ti (выход никотиновой кислоты - 80% и изоникотиновой - 86%. Установлено, что композиции, состоящие из смеси ЭТБЭ и этанола как оксигенаты при 2–8 об.% добавлении к товарному бензину А-92 значительно повышают октановое число. Разработан одностадийный способ синтеза амидоаминов и имидазолинов в качестве ингибиторов (80-86%) коррозии с оптимальной концентрацией 40 г/т. Синтезированы новые биоактивные гетеро-элементорганические вещества. Получены новые композиционные материалы с улучшенными термостойкими и прочностными характеристиками. Для извлечения ионов ванадия из нефтяных водных растворов применен эффект дистанционного взаимодействия полимеров. Интерполимерная система КУ-2-8:П4ВП (X:Y) была исследована в модельном растворе ортованадата натрия Na3VO4 и показала наибольшую эффективность в мольном соотношении компонентов X:Y равном 5:1. МММ·ФСМо способствует накоплению в почве легкогидролизуемого азота до 7,9% мг/кг почвы и подвижных форм пентаоксида фосфора 8,04 %. Получены ионообменные мембраны и созданы инновационные системы водоподготовки. Исследованы компоненты окружающей среды (ОС) и продукты ионизации в нефтях, газах, жидкостях и в компонентах ОС, изучены реология и морфология нефтей Казахстана для охраны ОС.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Гуматты ОМУ алу процесінің кеңейтілген сынақтары жүргізілді. Fe, Zr және Ti оксидтерімен модификацияланған ванадийі құрамды оксидті катализаторларда пиколиндердің бу фазалық тотығуы оңтайландырылған (никотин қышқылының шығымы - 80% және изоникотин қышқылы шығымы - 86%). ЭТБЭ және этанол қоспасынан тұратын оксигенаттар ретіндегі композициялар А-92 тауарлық бензиніне 2–8 % көлемде қосқанда октан санын біршама арттыратыны анықталды. 40 г/т оңтайлы концентрациясымен коррозия ингибиторлары (80-86%) ретінде амидоаминдер мен имидазолиндерді синтездеудің бір сатылы әдісі әзірленді. Жаңа биобелсенді гетеро-элементті органикалық заттары синтезделді. Ыстыққа төзімлік және беріктік сипаттамалары жақсартылған жаңа композициялық материалдар алынды. Мұнайдың сулы ерітінділерінен ванадий иондарын бөліп алуда полимерлердің қашықтықтан әрекеттесу эффектісі қолданылды. КУ-2-8:П4ВП (X:Y) интерполимер жүйесі натрий ортованадатының Na3VO4 модельдік ерітіндісінде зерттелді және X:Y компоненттерінің 5:1 тең мольдік қатынасында ең үлкен тиімділік көрсетті. MMM•PSMo топырақта оңай гидролизденетін азоттың 7,9% мг/кг дейін және фосфор пентоксидінің 8,04% жылжымалы формада жинақталуына ықпал етеді. Ион алмастырғыш мембраналар алынып, суды тазартудың инновациялық жүйелері жасалды. Мұнайлардағы, газдардағы, сұйықтардағы және қоршаған орта (ҚО) компоненттеріндегі ҚО компоненттері мен иондану өнімдері зерттелді, ҚО қорғау үшін Қазақстандағы мұнайлардың реологиясы мен морфологиясы зерттелді.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Определена высокая экономическая эффективность двойных соединений на основе МММ‧ФССо и МММ‧ФСМо. Стоимость урожая с вычетом затрат в варианте с аммиачной селитрой 200 кг/га составила 100,650 тыс.тг/га, в варианте МММ‧ФССо – 162,460 тыс.тг/га и МММ‧ФСМо - 193,300 тыс.тг/га, доход от использования фитосоединения молибдена в сравнении с фитосоединением кобальта - 92,65 тыс.тг/га.

Efficiency (in Kazakh) : МММ‧ФССо негізіндегі қос қосылыстардың жоғары экономикалық тиімділігі анықталды. 200 кг/га аммиак селитрасы бар нұсқадағы шығындарды шегергенде егіннің құны 100,650 мың тг/га құрады, МММ‧ФССо нұсқасында – 162,460 мың тг/га және МММ‧ФСМо –193,300 мың тг/га, молибден фитоқосылысын пайдаланудан түскен табыстың мөлшерi мен кобальт фитоқосылысының айырмашылығы - 92,65 мың тг/га құрайды.

Field of application (in Russian) : Область применения: Неорганическая и органическая химия, химия ВМС, нефтехимия, химическая технология, химическая промышленность, сельское хозяйство, медицина, а также технология переработки нефтесодержащих отходов, опреснение минерализованных вод и очистка промышленных сточных вод методом электродиализа.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану аясы: Бейорганикалық және органикалық химия, ЖМҚ химиясы, мұнай химиясы, химиялық технология, химиялық өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, медицина, сондай-ақ құрамында мұнай бар қалдықтарды қайта өңдеу технологиясы, электродиализ көмегімен минералданған суларды тұщыландыру және өнеркәсіптік ағын суларды тазарту.