The object of research, development or design (in Russian) : изучение механизмов передачи возмущений в цепи процессов литосфера-атмосфера-ионосфера на основе комплексного мониторинга геофизической среды в Алматинском – наиболее сейсмоопасном регионе Республики Казахстан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан Республикасының аса сейсмикалық қауіпті Алматы өңіріндегі геофизикалық ортаның кешенді мониторингі негізінде литосфера-атмосфера-ионосфера процестері тізбегіндегі ауытқуларды беру тетіктерін зерделеу.

Aim of work (in Russian) : Исследование межгеосферных взаимодействий в системе литосфера-атмосфера-ионосфера и выявление аномальных эффектов в геофизических полях при сейсмогенных и геоэффективных солнечных событиях

Aim of work (in Kazakh) : Литосфера-атмосфера-ионосфера жүйесіндегі геосфералық өзара әрекеттесулерді зерттеу және сейсмогендік және геоэффективтік күн оқиғалары кезінде геофизикалық өрістерде аномальды әсерлерді анықтау

Методы исследования (на русском) : Радиационные, инфразвуковые, электромагнитные методы, доплеровский сдвиг частоты

Методы исследования (на казахском) : Радиация, инфрадыбыс, электромагниттік әдістер, Доплер жиілігін ауыстыру

Obtained results and novelty (in Russian) : 2021 г. – Создан аппаратно-программный комплекс регистрации теллурических токов и электромагнитных сигналов в диапазоне ультранизких частот. Проведены наблюдения геофизических полей на основе радиационных, инфразвуковых, электромагнитных и радиофизических методов. Построена математическая модель распространения тектонической волны через механизмы очагов землетрясений. 2022 г. – Доплеровским ионозондом исследованы отклики ионосферы в на сезонные вариации геомагнитного поля и ультрафиолетового излучения Солнца. Выявлены особенности возмущений в ионосфере при воздействии геомагнитных бурь во время захода Солнца. В нижней ионосфере выявлены локальные эффекты предположительно литосферного происхождения. Деформационная модель земной коры создана с учетом ее неоднородности в виде сложной вязко-пластической среды. 2023 г. – Выполнен анализ данных геофизических полей с целью обнаружения возмущающих событий в системе литосфера-атмосфера-ионосфера, включая выдающиеся катастрофические события текущего столетия: взрыв вулкана Хунга Тонга 15 января 2022 г. и М7,8 землетрясения в Турции 6 февраля 2023 г. В ионосфере зарегистрированы ко-сейсмические и пре-сейсмических возмущения и рассмотрены механизмы распространения возмущений от литосферы до высот ионосферы. Создана система распределения механизмов очагов землетрясений в зависимости от напряженно-деформированного состояния сложно вязко-пластической среды.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2021 жыл – өте төмен жиілік диапазонында теллурлық токтар мен электромагниттік сигналдарды жазуға арналған аппараттық-бағдарламалық кешен құрылды. Геофизикалық өрістерді бақылау радиациялық, инфрадыбыстық, электромагниттік және радиофизикалық әдістер негізінде жүргізілді. Жер сілкінісі көздерінің механизмдері арқылы тектоникалық толқынның таралуының математикалық моделі құрастырылды. 2022 жыл – Доплер ионозондының көмегімен геомагниттік өрістің маусымдық өзгерістеріне және Күннің ультракүлгін сәулеленуіне ионосфераның жауаптары зерттелді. Күн бату кезіндегі геомагниттік дауылдардың әсерінен ионосферадағы бұзылулардың ерекшеліктері анықталды. Төменгі ионосферада литосфералық шығу тегі болуы мүмкін жергілікті әсерлер анықталды. Күрделі тұтқыр-пластикалық орта түріндегі гетерогенділігін ескере отырып, жер қыртысының деформациялық моделі жасалды. 2023 жыл – литосфера-атмосфера-ионосфера жүйесіндегі алаңдатарлық оқиғаларды, соның ішінде ағымдағы ғасырдың көрнекті апаттық оқиғаларын анықтау үшін геофизикалық өріс деректері талданды: 2022 жылғы 15 қаңтарда Хунга Тонга жанартауының жарылысы және Түркиядағы M7.8 жер сілкінісі. 6 ақпан 2023 ж. Ионосферада косейсмикалық және сейсмикалық алды бұзылыстар тіркеліп, бұзылулардың литосферадан ионосфералық биіктікке таралу механизмдері қарастырылды. Күрделі тұтқыр-пластикалық ортаның кернеулі-деформациялық күйіне байланысты жер сілкінісінің ошақтық механизмдерін бөлу жүйесі құрылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработка методов прогноза землетрясения имеет высокий социальный статус и экономическую значимость.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жер сілкінісін болжау әдістерінің дамуы жоғары әлеуметтік мәртебеге ие және экономикалық мәнге ие.

Level of implementation (in Russian) : Совершенствование сети наблюдений геофизической среды в регионах повышенной сейсмоопасности

Level of implementation (in Kazakh) : Сейсмикалық қауіптілігі жоғары аймақтардағы геофизикалық ортаны бақылау желісін жетілдіру

Efficiency (in Russian) : Последствия сильных и катастрофических землетрясений связаны с большими социальными потерями, жертвами и травматизмом среди населения, нарушением инфраструктуры населенных пунктов, что ведет к значительным экономическим и социальным потерями в масштабе государства. Поэтому исследования, направленные на выявление прогностических критериев сейсмической опасности в районах очагов катастрофических землетрясений определяют не только социальный спрос, но и экономическую заинтересованность в реализации проекта

Efficiency (in Kazakh) : Күшті және жойқын жер сілкіністерінің салдары үлкен әлеуметтік шығындармен, адамдар арасындағы құрбандар және жарақаттармен, елді мекендердегі инфрақұрылымының бұзылуымен байланысты, бұл ұлттық ауқымда елеулі экономикалық және әлеуметтік шығындарға әкеледі. Сондықтан, апатты жер сілкінісі аймақтарындағы сейсмикалық қауіптіліктің болжамдық критерийлерін анықтауға бағытталған зерттеулер әлеуметтік сұранысты ғана емес, жобаны жүзеге асырудағы экономикалық қызығушылықты да анықтайды.

Field of application (in Russian) : Область применения и целевые потребители результатов проекта находятся в среде разработчиков методов мониторинга и оперативного прогноза краткосрочных предвестников землетрясений, а также экологического контроля окружающей среды и государственных служб, ответственных за сейсмическую и экологическую безопасность.

Field of application (in Kazakh) : Жоба нәтижелерінің қолданылу саласы мен нысаналы тұтынушылары жер сілкінісінің қысқа мерзімді хабаршыларын мониторингтеу және жедел болжау, сондай-ақ қоршаған ортаны экологиялық бақылау әдістерін және сейсмикалық, экологиялық қауіпсіздікке жауапты мемлекеттік қызметтерді әзірлеушілер арасында болады.