The object of research, development or design (in Russian) : вирус ассоциированный с зеленой морщинистостью яблони, вирус 1 искривления ствола яблони, вирус 2 искривления ствола яблони, Apple luteovirus 1, вирус пятнистости томата, латентный вирус клубники, вирус карликовой кустистости малины, латентный вирус малины, вирус хлороза малины, вирус метельчатости клубней картофеля, Андийский вирус крапчатости картофеля, вирус пожелтения картофеля, вирус жёлтой карликовости картофеля, Marssonina juglandis (Lib.) Magnus, Monilinia fructicola, Plum pox potyvirus.

The object of research, development or design (in Kazakh) : алма ағашының жасыл әжімдерімен байланысты вирусы, алма діңінің қисаюы вирусы 1, Алма діңінің қисаюы вирусы 2, Apple luteovirus 1, қызанақ дақтары вирусы, құлпынайдың жасырын вирусы, таңқурайдың ергежейлі бұталы вирусы, таңқурайдың латентті вирусы, таңқурай жапырағының хлорозы вирусы, картоп түйнектерінің паникулалық вирусы, Картоптың андылық дақ вирусы, картоп сарғаюның вирусы (PYV), картоптың сары ергежейлі вирусы, Marssonina juglandis (Lib.) Magnus, Monilinia fructicola, Plum pox potyvirus.

Aim of work (in Russian) : Провести анализ и выявить перспективные регионы геномов и геномных последовательностей 5 вирусов яблони, 4 вирусов малины, 4 вирусов картофеля, Marssonina juglandis (Lib.) Magnus, Monilinia fructicola, Plum pox potyvirus для разработки высокоспецифичных праймеров и проб с целью обнаружения вышеуказанных патогенов методами RT-PCR RT-PCR, LAMP и CRISPR/Cas и формирования тест-систем с последующей апробацией данных тест-систем на положительных контролях и растительном материале, а также их внедрение в практику инспекции и сертификации.

Aim of work (in Kazakh) : 5 алма вирусының, 4 таңқурай вирусының, 4 картоп вирусының, Marssonina juglandis (Lib.) Magnus, Monilinia fructicola, Plum pox potyvirus патогендерін RT-PCR, LAMP және CRISPR/Cas әдістерімен анықтау мақсатында жоғары спецификалық праймерлер мен сынамаларды әзірлеу және тест-жүйелерді қалыптастыру, кейіннен оң бақылаулар мен өсімдік материалдарында тест-жүйелердің деректерін сынақтан өткізу, сондай-ақ оларды инспекциялау және сертификаттау тәжірибелеріне енгізу

Методы исследования (на русском) : в работе использовались методы биоинформатического анализа, методы генетической инженерии и молекулярной биологии.

Методы исследования (на казахском) : жұмыста биоинформатикалық талдау әдістері, генетикалық инженерия және молекулалық биология әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате работы был проведен анализ геномов и геномных регионов изучаемых фитопатогенов и выявлены перспективные регионы для дизайна специфичных олигонуклеотидов. Для вирусных патогенов таргетные регионы были расположены преимущественно в генах, кодирующих капсидный белок, для грибковых патогенов в ITS1- ITS2 последовательностях. Была проведена апробация разработанных тест-систем. В результате работы было выявлено 30 из 570 образцов яблони, 51 из 623 малины, 33 из 615 сливы и 26 из 157 образцов грецкого ореха, инфицированных соответствующими патогенами. Были разработаны внутренний контроль для анализа качества амплификации и положительные контроли для каждого патогена. Были добавлены в генбанк NCBI 18 нуклеотидных последовательностей геномной РНК2 локальных изолятов вируса RBDV. Был разработан генетический банк, содержащий генетический материал обнаруженных фитопатогенов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : жұмыс нәтижесінде зерттелетін фитопатогендердің геномдары мен геномдық аймақтарына талдау жүргізілді және арнайы олигонуклеотидтерді жобалау үшін перспективалы аймақтар анықталды. Вирустық қоздырғыштар үшін мақсатты аймақтар негізінен капсидті ақуызды кодтайтын гендерде, саңырауқұлақ қоздырғыштары үшін ITS1 - ITS2 тізбегіндегі орналасқан. Әзірленген тест-жүйелерді сынақтан өткізу жүргізілді. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде 570 алма ағашының 30-ы, 623 таңқурайдың 51-і, 615 қара өріктің 33-і және 157 жаңғақ сынамасының 26-сы тиісті ауру қоздырғыштарымен залалданғаны анықталды. Амплификация сапасын талдау үшін ішкі бақылау және әрбір патоген үшін оң бақылау әзірленді. NCBI гендік банкіне RBDV вирусының жергілікті изоляттарының 18 РНҚ2 геномдық нуклеотидтік тізбегі қосылды. Табылған фитопатогендердің генетикалық материалы бар генетикалық банк жасалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В результате работы было выявлено 30 из 570 образцов яблони, 51 из 623 малины, 33 из 615 сливы и 26 из 157 образцов грецкого ореха, инфицированных соответствующими патогенами. Были разработаны внутренний контроль для анализа качества амплификации и положительные контроли для каждого патогена. Были добавлены в генбанк NCBI 18 нуклеотидных последовательностей геномной РНК2 локальных изолятов вируса RBDV. Был разработан генетический банк, содержащий генетический материал обнаруженных фитопатогенов.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде 570 алма ағашының 30-ы, 623 таңқурайдың 51-і, 615 қара өріктің 33-і және 157 жаңғақ сынамасының 26-сы тиісті ауру қоздырғыштарымен залалданғаны анықталды. Амплификация сапасын талдау үшін ішкі бақылау және әрбір патоген үшін оң бақылау әзірленді. NCBI гендік банкіне RBDV вирусының жергілікті изоляттарының 18 РНҚ2 геномдық нуклеотидтік тізбегі қосылды. Табылған фитопатогендердің генетикалық материалы бар генетикалық банк жасалды.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные тест-системы внедрены в алматинскую зональную карантинную лабораторию, акт о внедрении тест-систем (научно-технической разработки) для обнаружения патогенов плодовых культур и семенного картофеля от 03 июля 2023 года и акт о проведении лабораторных исследований от 31 июля 2023 года в РГП на ПХВ "ИББР".

Level of implementation (in Kazakh) : Әзірленген тест-жүйелер Алматы аймақтық карантиндік зертханасына, 2023 жылғы 03 шілдедегі жеміс дақылдары мен тұқымдық картоптың патогендерін анықтау үшін тест-жүйелерді (ғылыми-техникалық әзірлемелерді) енгізу туралы актіге және 2023 жылғы 31 шілдедегі "ӨББИ"ШЖҚ РМК-ға зертханалық зерттеулер жүргізу туралы актіге енгізілді.

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : сельское хозяйство, биология, генетика биотехнология.

Field of application (in Kazakh) : ауыл шаруашылығы, биология, генетика, биотехнология.