The object of research, development or design (in Russian) : - образцы ДНК коров голштинской породы зарубежной селекции в количестве 800 голов: - образцы замороженной спермы быков-производителей отечественной и зарубежной селекции АО «Асыл-Тулик», ТОО «Таурус» и ТОО «Асыл»; - выделение ДНК из замороженной спермы быков-производителей в количестве 200 образцов и из крови коров голштинской породы в количестве 800 образцов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : - 800 бас шетелдік селекциядағы голштеин сиырларының ДНҚ үлгілері: - «Асыл-Түлік» АҚ, «Таурус» ЖШС және «Асыл» ЖШС отандық және шетелдік селекциялық бұқалардың қатырылған шәует үлгілері; - асыл тұқымды 200бас бұқалардың қатырылған шәуетінен және 800 бас асыл тұқымды голштеин сиырларының қанынан ДНҚ бөліп алу.

Aim of work (in Russian) : Цель проекта – оптимизация существующих методов детекции скрытых мутации у крупного рогатого скота, разработка Реал-Тайм ПЦР способов диагностики гаплотипов фертильности HH1, HH3, HH4 и синдрома субфертильности у быков, изучение эффективности управления процессом элиминации наследственных аномалии.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты – ірі қара малындағы жасырын мутацияларды анықтаудың қолданыстағы әдістерін оңтайландыру, бұқалардағы субфертилдік синдромын және HH1, HH3, HH4 ұрықтандырғыш гаплотиптерін диагностикалаудың Реал-Тайм ПТР әдістерін әзірлеу, тұқым қуалайтын аномалияларды жою процесін басқарудың тиімділігін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Выделение ДНК из биологических материалов фенольным методом и с помощью коммерческих наборов, оценка качества ДНК методом горизонтального электрофореза, измерение концентрации ДНК с помощью Спектрофотометр NanoDrop 2000C, дизайн праймеров с помощью программ Primer 3, Primer 1, оптимизация условий амплификации, генотипирование образцов ДНК по гаплотипам фертильности с помощью метода ПЦР-ПДРФ анализа, выявление гетерозиготных носителей скрытых мутации, анализ полученных результатов, вывяление гетерозиготных носителей методом Реал-Тайм ПЦР, использование Tetra-ARMS PCR реакции для диагностики носителей гаплотипов фертильности HH1 HH3,HH5.

Методы исследования (на казахском) : Биологиялық материалдардан ДНҚ-ны фенолдық әдіспен және коммерциялық жинақтарды қолдану арқылы бөлу, көлденең электрофорез арқылы ДНҚ сапасын бағалау, NanoDrop 2000C спектрофотометр көмегімен ДНҚ концентрациясын өлшеу, Primer 3, Primer 1 бағдарламаларын қолдану арқылы праймерді жобалау, амплификат шарттарын оңтайландыру, ДНҚ үлгілерін генотиптеу. ПТР-РФҰП әдісін қолдану арқылы талдау ұрықтандырғыш гаплотиптеріне сәйкес, жасырын мутациялардың гетерозиготалы тасымалдаушыларын анықтау, алынған нәтижелерді талдау, Real-Time ПТР әдісін қолдана отырып, гетерозиготалы тасымалдаушыларды анықтау, HH1, HH3, HH5 ұрықтандырғыш гаплотиптерінің тасымалдаушыларын диагностикалау үшін Tetra-ARMS ПТР реакциясын қолдану.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен мониторинг репродуктивной функции 125 здоровых коров ТОО «Байсерке-Агро», 190 коров ТОО «Амиран», коров гетерозиготных носителей гаплотипов HH3, HH5, HCD - 5 голов, 24 голов, 22 головы, соответственно, ТОО «Байсерке-Агро», коров гетерозиготных носителей гаплотипов HH3, HH5, HCD - 3 головы, 3 головы, 16 голов, соответственно, ТОО «Амиран». В СПК «Алматы» Алматинской области, ТОО «Рза» Кызылординской области не были выявлены гетерозиготные носители гаплотипов фертильности HH3, HH5, HCD. Проведено исследование содержания холестерина высокой и низкой плотности в образцах сыворотки крови у здоровых коров и у гетерозиготных носителей генетического дефекта HCD. В базовых хозяйствах для искусственного осеменения коров и телок осуществлен отбор гомозиготных здоровых быков производителей голштинской породы для снижения риска распространения вредных мутации. Проведена ПЦР диагностика носителей синдрома субфертильности (TMEM95) у быков производителей с помощью TETRA-PRIMER ARMS-PCR реакции, всего протестировано 194 племенных быков, в том числе быков разных пород АО «Асыл Тулик» - 149 голов, ТОО «Таурус» - 37 голов, ТОО «Асыл» - 8 голов, выявлен один бык производитель симментальской породы зарубежной селекции гетерозиготный носитель синдрома субфертильности АО «Асыл Тулик». Оптимизированы ПЦР Реал-Тайм способ диагностики генетических дефектов: гаплотипы фертильности HH1, HH3, HH4 и при синдроме субфертильности у быков.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : «Байсерке-Агро» ЖШС-нің 125 бас, «Амиран» ЖШС-нің 190 бас дені сау сиырларының репродуктивтік қызметіне мониторинг жүргізілді. Талдау нәтиежиесіне сәйкес HH3, HH5, HCD гаплотиптерінің гетерозиготалы тасымалдаушылары ЖШС «Байсерке-Агро» 5 бас, 24 бас, 22 бас сиырларында, ал «Амиран» ЖШС-нан HH3, HH5, HCD гаплотиптерінің гетерозиготалы тасымалдаушылары - 3 бас, 3 бас, 16 бас сиырларында кездесті. Алматы облысы «Алматы» СПК, Қызылорда облысы «Рза» ЖШС-да HH3, HH5, HCD ұрықтандырғыш гаплотиптерінің гетерозиготалы тасымалдаушылары анықталған жоқ. Сау сиырлардан және HCD генетикалық ақауының гетерозиготалы тасымалдаушыларынан алынған қан сарысу үлгілеріндегі жоғары және төмен тығыздықтағы холестериннің құрамына зерттеу жүргізілді. Сиырлар мен құнажындарды қолдан ұрықтандыру бойынша базалық шаруашылықтарда зиянды мутациялардың таралу қаупін азайту үшін голштеин тұқымды аталықтардың гомозиготалы сау бұқалары іріктелді.TETRA-PRIMER ARMS-PCR реакциясының көмегімен бұқалардағы субфертильділік синдромының тасымалдаушыларына ПТР балауы жүргізілді, барлығы 194 асыл тұқымды бұқа, оның ішінде "Асыл-Түлік" АҚ - ның әртүрлі тұқымды бұқалары - 149 бас, "Таурус" ЖШС - 37 бас, "Асыл" ЖШС-8 басына зерттеу жасалды, «Асыл -Түлік» АҚ-дағы шетелдік селекцияның симменталь тұқымды бір бұқасында субфертильділік синдромының гетерозиготалы тасымалдаушысы анықталды.TMEM95 генінің құрамындағы мутацияны анықтау үшін TETRA-PRIMER ARMS-PCR реакциясын жүргізу шарттары оңтайландырылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Оптимизирован способ детекции носителей синдрома субфертильности у быков производителей с помощью TETRA-PRIMER ARMS-PCR реакции. Разработаны Реал-Тайм ПЦР способы диагностики при генетических дефектах: гаплотипы фертильности HH1, HH3, HH4 и при синдроме субфертильности у быков. Проведение генетического мониторинга и управление процессом элиминации генетических дефектов в базовых хозяйствах позволяет снизить уровень эмбриональной смертности у коров.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : TETRA-PRIMER ARMS-ПТР реакциясы арқылы бұқалардағы субфертильділік синдромының тасымалдаушыларын анықтау әдісі оңтайландырылды. Ұрықтандырғыш гаплотиптері HH1, HH3, HH4 және бұқалардағы субфертилдік синдром генетикалық ақаулар үшін Реал-Тайм ПТР балау әдістері әзірленді:. Базалық шаруашылықтарда генетикалық мониторинг жүргізу және генетикалық ақауларды жою процесін басқару сиырлардағы эмбриональды өлім деңгейін төмендетуге мүмкіндік беретіні көрінді.

Level of implementation (in Russian) : В рамках реализации проекта получены: 1 патент на изобретение РК (диагностика гаплотипа фертильности HH1), 1 патент на полезную модель РК (диагностика гаплотипа HH5). В рамках проекта протестированы 211 образцов ДНК коров голштинской породы ТОО «Байсерке-Агро», 200 образцов ТОО «Амиран», имеется информация о гетерозиготных носитлях мутации HH3, HH5, HCD.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны іске асыру шеңберінде алынды: Қазақстан Республикасының өнертабысқа 1 патент (ұрықтандырғыш гаплотипінің HH1 балауы), Қазақстан Республикасының пайдалы моделіне 1 патент (HH5 ұрықтандырғыш гаплотипінің балауы). Жоба аясында «Байсерке-Агро» ЖШС-нің голштеин тұқымды сиырларының 211 ДНҚ үлгісі және «Амиран» ЖШС-нің 200 сынамасы зерттеліп, HH3, HH5, HCD мутациясының гетерозиготалы тасымалдаушылары туралы ақпарат бар.

Efficiency (in Russian) : Диагностика носителей вредных мутации была проведена классическим ПЦР-ПДРФ анализом, на втором этапе работы разработаны и внедрены эффективные, альтернативные, более дешевые способы детекции гаплотипов фертильности HH1, HH3, HH5 с помощью метода TETRA-PRIMER ARMS-PCR реакции, методом Реал-Тайм ПЦР диагностики гетерозиготных носителей HH1, HH3, HH4 и синдрома субфертильности у быков.

Efficiency (in Kazakh) : Зиянды мутацияларды тасымалдаушыларын балау жасау классикалық ПТР-РФҰП арқылы талдауы жүргізілді, жұмыстың екінші кезеңінде HH1, HH3, HH5 фертильді гаплотиптерді анықтаудың тиімді, альтернативті, арзан әдістері TETRA-PRIMER ARMS-ПТР көмегімен әзірленді және енгізілді, Реал-Тайм ПТР әдісімен НН1, НН3, НН4 ұрықтандырғыш гаплотиптерінің гетерозиготалы тасымалдаушылары және бұқалардағы субфертилдік синдромының балауы жасалды.

Field of application (in Russian) : Племенные молочные хозяйства, где разводятся голштинская порода, племенные центры АО «Асыл-Тулик», ТОО «Таурус», дистрибьюторские компании, которые реализуют замороженную сперму быков производителей.

Field of application (in Kazakh) : Асыл тұқымды голштеин сиырларын өсіретін сүт фермалары, «Асыл-Түлік» АҚ, «Таурус» ЖШС асыл тұқымды шаруашылықтар, бұқалардың қатырылған шәуеттерін сататын дистрибьюторлық компаниялар.