The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются коммерческие сорта яблони, выращиваемые в садах Алматинской, Жамбылской и Туркестанской областях. Определяли аборигенные популяции возбудителей парши и мучнистой росы.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны ретінде Алматы, Жамбыл, Түркістан облыстарының алма бақтарында өсірілетін алманың коммерциялық сорттары. Таз қотыр мен ақ ұнтақ патогенінің жергілікті популяциясы.

Aim of work (in Russian) : Молекулярный скрининг и отбор устойчивых сортов яблони к грибным болезням с применением ДНК–маркерных технологий.

Aim of work (in Kazakh) : ДНҚ-маркерлік технологияның көмегімен алма ағашының саңырауқұлақ ауруларына төзімді сорттарын іріктеу және молекулалық скрининг жасау

Методы исследования (на русском) : Оценка полевой устойчивости сортов яблони к парше и мучнистой росе будет проведена согласно методике M. Сhevalier et al. (1991), Экстракцию ДНК будем проводить согласно методике J.J. Doyle et al. (1987 г.), Полимеразная цепная реакция (ПЦР).

Методы исследования (на казахском) : Алма сорттарының таз қотырға және ақ ұнтаққа егістік төзімділігі М. Шевалье (1991) және басқалары әдісі бойынша бағаланады. ДНҚ экстракциясы Дж.Дж. Дойл және т.б. әдісі бойынша (1987), Полимеразды тізбекті реакция (ПТР).

Obtained results and novelty (in Russian) : В садах яблонии Алматинской, Туркестанской и Жамбылской области был проведён мониторинг по распространению и развитию мучнистой росы и парчи. Высокий уровень распространения парчи и мучнистой росы был обнаружен в регионе Туркестанской области, Сарыагашского района, в селе Жемисты, где заболевание распространено в диапазоне от 5% до 21.6%. В остальных регионах состояние распространения и развития данного заболевания было намного ниже."В результате молекулярного скрининга 45 изученных казахстанских и зарубежных сортов установлено, что 36 сортов яблони содержат Rvi-гены устойчивости. Характерный для носителей генов Rvi2 ПЦР-продукт размером 163 п.н. выявлен у 5 сортов яблони. Для носителей генов Rvi9 размер фрагмента амплификации 169 п.н.выевлен у 13 сортов яблони. Для идентификации носителей гена Rvi5 проведен ПЦР анализ генотипов яблони с использованием маркера SSR Hi07f02, ожидаемые размеры фрагментов амплификации - 220 п.н. К носителям этого гена отнесены 8 сортов яблони. Ген устойчивости Rvi6 обнаружен у 6 сортов. Ген устойчивости Rvi11 обнаружен у 21 сортов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алматы, Түркістан және жамбыл облысының алма бақтарында ақ ұнтақ және таз қотыр ауруының таралуы мен дамуына мониторинг жүргізілді. Таз қотыр және ақ ұнтақ ауруы жоғары денгейде таралған аймақ Түркістан облысы, Сарыағаш ауданы, Жемісті ауылында ауру 5-21,6% аралығында таралды. Қалған аймақтарда аурудың таралуы мен дамуы тқменгі денгейде болды. Молекулалық скрининг нәтижесінде зерттеуге алынған 45 қазақстандық және шетелдік алма сортының 36 сортында Rvi төзімділік гендері бар екені анықталды. ПТР талдау нәтижесінде Rvi2 генінің тасымалдаушылары163 ж.н. сай алманың 5 сортынан анықталды. Rvi9 генінің тасымалдаушылары үшін фрагментінің өлшемі 169 ж.н. құрайтын алманың 13 сортында анықталды. Rvi5 генінің тасымалдаушыларын анықтау үшін SSR Hi07f02 маркері арқылы алма генотиптеріне ПТР талдауы жүргізілді, амплификация фрагменттерінің күтілетін мөлшері 220 ж.н., Алма ағашының 8 сорты осы геннің тасымалдаушысы болып табылады. Rvi6 генінің тасымалдаушыларын анықтау үшін SCAR AL07 және AM19 праймерін қолдана отырып ПТР талдау жүргізілді. Амплификация фрагменттің күтілетін мөлшері 466 және 526 ж.н. Төзімділік Rvi6 гені 6 сорттан анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Для размножения парши использовали микробиологические методы. Впервые из грибных возбудителей была выделена ДНК, методом СТАВ, а для идентификации патотипа была проведена полимеразная цепная реакция (ПЦР) с использованием универсальных праймеров ITS1/ITS4. Проведен молекулярный скрининг для выявления генотипов яблони, устойчивых к грибковым заболеваниям. Проводится ПЦР-анализ с использованием SCAR-маркеров для выявления генов, устойчивых к парше и мучнистой росе.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Микробиологиялық әдістің көмегімен таз қотыр патогенінің таза спорасы көбейтіп алынды. Алғаш рет саңырауқұлақ патогендерінен СТАВ әдісімен ДНҚ бөлініп алынды және патотипін анықту ұшін ITS1/ITS4 әмбебап праймерлерін қолдану арқылы полимерзалық тізбектік реакция (ПТР) жүргізілді. Саңырауқұлақ ауруларына төзімді алма генотиптерін анықтауда молекулярлық скрининг жүргізілді. Таз қотыр мен ақ ұнтаққа төзімді гендерді айқындауда SCAR маркерлерін қолдана отырып ПТР талдау жұмыстары жүргізілуде.

Level of implementation (in Russian) : Проект имеет высокую степень внедрения. Результаты проекта внесут вклад в решение проблемы повышения продовольственной безопасности за счет обеспечения фитосанитарного благополучия насаждений плодовых культур, будет увеличена урожайность насаждений, ограниченно использование средств химической защиты растений от болезней. Данный подход будет использован в органическом земледелии, в результате будет получен экологический чистый продукт.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның іске асырылу деңгейі жоғары. Жобаның нәтижелері жеміс-жидек дақылдар көшеттерінің фитосанитарлық әл-ауқатын қамтамасыз ету арқылы азық-түлік қауіпсіздігін арттыру мәселесін шешуге ықпал етеді, көшеттердің өнімділігі артады, өсімдікті аурудан химиялық жолмен қорғау шектеледі. Бұл әдісті органикалық егіншілікте қолданса, нәтижесінде экологиялық таза өнім алынады.

Efficiency (in Russian) : Проект пользуется высоким социальным спросом, так как во многих странах мира, в том числе и Казахстане яблоня является наиболее важной плодовой культурой. Яблоки очень полезный фрукт для человеческого организма, богатый различными витаминами и питательными веществами. Основной задачей современной селекции плодовых культур является выведение устойчивых к болезням сортов, имеющих биологические и хозяйственно ценные признаки. Наиболее вредными и распространенными болезнями яблони является парша и мучнистая роса. Которые в яблоневых садах снижают качество и урожайность до 70% в годы высокой степени заражения. Поэтому необходимо выявлять устойчивые сорта яблони с генами, устойчивыми к болезням.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба жоғары әлеуметтік сұранысқа ие, өйткені әлемнің көптеген елдеріндегідей Қазақстанда да жеміс-жидек дақылдарының ішіндегі ең маңыздысы – алма ағашы. Aлмa – aдaм aғзacынa өтe пaйдaлы, түрлі витаминдер мен тaғaмдық зaттapғa бaй жeмic. Жеміс-жидек дақылдарының қазіргі селекциясының негізгі міндеті – шаруашылық құнды белгілер бар, ауруларға төзімді сорттар шығару. Таз-қотыр мен ақ ұнтақ алма ағаштарының аса зиянды және кең тараған аурулары, алма бақтары аурумен жоғары денгейде залалданған жылдары өнім сапасы мен шығымдылығын 70% дейін төмендетеді. Сондықтан ауруға төзімді ген иелерімен төзімді алма сұрыптарын анықтап отыруымыз қажет.

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями будут фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне садоводства РК, занимающиеся выращиванием плодовых культур.

Field of application (in Kazakh) : Мақсатты тұтынушылар ҚР бау-бақша шаруашылығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, ШӨҚ, АШОС, ЖОО болып табылады.