The object of research, development or design (in Russian) : Активное передвижное гидроакустическое рыбозащитное устройство, для защиты рыб и молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ

The object of research, development or design (in Kazakh) : Балықтар мен шабақтардың ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызғыщтарына түсуінен қорғауға арналған белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысы

Aim of work (in Russian) : Разработать эффективное рыбозащитное устройство, для защиты рыб и их молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ

Aim of work (in Kazakh) : Ірі СЭС бөгеттерімен су қоймаларының су ағызғыщтарына балықпен шабақтардың түсуінен қорғау үшін, активті жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын әзірлеу

Методы исследования (на русском) : Разработка активного передвижного гидроакустического рыбозащитного устройства проводилась на основе нормативных, методических и литературных источников: - Требования к рыбозащитным устройствам водозаборных и сбросных сооружений, от 31 мая 2019 года № 221; - СНиП РК 4.01-02-2009; - Булгаков Б.Б. и др.Особенности применения рыбозащитных устройств // Chemical engineering, ecology and resource conservation. Киев, 2009. - Петрашкевич В.В. Рыбозащитные сооружения водозаборов. М., 1992. - Малеванчик Б.С., Никоноров И.В. Рыбопропускные и рыбозащитные сооружения. М., 1984. Биологические параметры рыб и молоди изучаются по ихтиологическим методикам: Правдин Н.Ф. Руководство по изучению рыб. М.,1965; Рыбы Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1987. – Т. 2; Рыбы Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1988. – Т. 3. Первичные гидрологическиеданные изучаются по гидрометрическому пособию- Быков В.Д. Гидрометрия. Гидрометеоиздат, 1977.

Методы исследования (на казахском) : Белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын әзірлеу нормативтік, әдістемелік және әдеби көздер негізінде жүргізілді: - 2019 жылғы 31 мамырдағы № 221 су жинау және ағызу құрылыстарының балық қорғау құрылғыларына қойылатын талаптар; - ҚР ҚНжЕ 4.01-02-2009; - Булгаков Б.Б. және т. б. балық қорғау құрылғыларын қолдану ерекшеліктері // Chemical engineering, ecology and resource conservation. Киев, 2009. - Петрашкевич в. в. су қабылдағыштардың балық қорғау құрылыстары. М., 1992. - Малеванчик Б.С., Никоноров И.В. балық өткізу және балық қорғау құрылыстары. М., 1984. Балықтар мен шабақтардың биологиялық параметрлері Ихтиологиялық әдістер бойынша зерттеледі: Правдин Н.Ф. балықты зерттеу жөніндегі Нұсқаулық. М., 1965; Қазақстан Балықтары. - Алматы: Ғылым, 1987. - Т. 2; Қазақстанның Балықтары. - Алматы: Ғылым, 1988. – Т.3. Бастапқы гидрологиялық деректер гидрометриялық құрал бойынша зерттеледі-Быков В. Д. Гидрометрия. Гидрометеоиздат, 1977.

Obtained results and novelty (in Russian) : Разработано активное передвижное гидроакустическое рыбозащитное устройство, для эффективной защиты рыб и молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ. Изготовлен и укомплектован прототип устройства. Проведены испытания и достигнута требуемая эффективность. Разработана техническая документация на изготовление и эксплуатацию устройства.Новизна разработанного РЗУ заключается том, что в нем реализован новый принцип рыбозащитного действия – активное подвижное высокоинтенсивное акустическое отпугивание рыб из опасных для них участков перед водосбросом плотины.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Балықтар мен шабақтарды ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызғыштарына түсуінен тиімді қорғау үшін белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысы әзірленді. Құрылғының прототипі жасалды және жинақталды. Сынақтар жүргізіліп, қажетті тиімділікке қол жеткізілді. Құрылғыны дайындауға және пайдалануға арналған техникалық құжаттама әзірленді. Балық қорғау құрылғынын жаңалығы – бұл балықты қорғаудың жаңа принципін-бөгеттің төгілуіне дейін, олар үшін қауіпті жерлерден балықтарды белсенді жылжымалы жоғары қарқынды акустикалық қорқытуды жүзеге асырды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработанное активное передвижное гидроакустическое рыбозащитное устройство предназначено для использования на крупных гидроузлах. Плавучая передвижная самоходная основа устройства укомплектована высокотехнологичными рыбоотпугивающими гидроакустическими приборами с подводными динамиками. Также имеются автономное энергообеспечение и средства контроля акустического воздействия. РЗУ обладает требуемой эффективностью. Разработанная техническая документация позволяет изготавливать данные РЗУ в Казахстане и обеспечить высокий внутренний спрос на РЗУ для крупных гидроузлов. При этом себестоимость его изготовления на порядок ниже стоимости импортных зарубежных образцов. Применение активного передвижного гидроакустического рыбозащитного устройства, позволит предотвратить ежегодные безвозвратные потери рыбы сотен тонн рыбы на водосбросах крупных гидроузлов Казахстана.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Әзірленген белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысы ірі су тораптарында пайдалануға арналған. Құрылғының қалқымалы жылжымалы өздігінен жүретін негізі су асты динамиктері бар жоғары технологиялық балықты тежейтін гидроакустикалық құрылғылармен жабдықталған. Сондай-ақ, автономды энергиямен қамтамасыз ету және акустикалық әсерді бақылау құралдары бар. Балық қорғау қырылғысы қажетті тиімділікке ие. Әзірленген техникалық құжаттама Қазақстанда балвқ қорғау деректерін дайындауға және ірі су тораптары үшін РЗУ-ға жоғары ішкі сұранысты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл ретте оны дайындаудың өзіндік құны импорттық шетелдік үлгілердің құнынан әлдеқайда төмен. Белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын қолдану Қазақстанның ірі су тораптарының суағызғыштарында жыл сайын жүздеген тонна алықтың қайтарымсыз шығынын болдырмауға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : Изготовлено и испытано активное передвижное рыбозащитное устройство для защиты рыб и молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ. Достигнута требуемая эффективность.Разработана техническая документация на изготовление и эксплуатацию.

Level of implementation (in Kazakh) : Балықтар мен балық шабақтарын ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызғыштарына түсуінен қорғау үшін белсенді жылжымалы балық қорғау құрылғысы дайындалды және сыналды. Қажетті тиімділікке қол жеткізілді. Дайындау мен пайдалануға арналған техникалық құжаттама әзірленді.

Efficiency (in Russian) : Эффективность активного передвижного гидроакустического рыбозащитного устройства составляет 63,4 %. Этот показатель соответствует Требованиям к рыбозащитным устройствам водозаборных и сбросных сооружений, от 31 мая 2019 года № 221. Согласно приложения 1 Требований, эффективность РЗУ составляет не менее 60 % для сбросных сооружений. Таким образом, разработанное активное передвижное гидроакустическое рыбозащитное устройство для защиты рыб и молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ,имеет эффективность на 3,4 % выше, чем в нормативном требовании.

Efficiency (in Kazakh) : Белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының тиімділігі 63,4 % құрайды. Бұл көрсеткіш 2019 жылғы 31 мамырдағы № 221 су қабылдау және ағызу құрылыстарының балық қорғау құрылғыларына қойылатын талаптарға сәйкес келеді. Талаптардың 1-қосымшасына сәйкес балық қорғау тиімділігі су ағызу құрылыстары үшін кемінде 60% құрайды. Осылайша, балықтар мен шабақтардың ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының төгілуінен қорғау үшін әзірленген белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының тиімділігі нормативтік талаптарға қарағанда 3,4% - ға жоғары.

Field of application (in Russian) : Разработанное активное передвижное гидроакустическое рыбозащитное устройство для защиты рыб и молоди от попадания в водосбросы плотин крупных ГЭС и водохранилищ, может применяться в следующих областях: - водное хозяйство, для выполнения нормативных требований по оснащению эффективными рыбозащитными устройствами крупных гидроузлов и объектов гидроэнергетики; - рыбное хозяйство, для предотвращения безвозвратных потерь рыбы на крупных гидроузлах, не оснащенных эффективными рыбозащитными устройствами.

Field of application (in Kazakh) : Балықтар мен шабақтардың ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызғыштарына түсуінен қорғау үшін әзірленген белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысы мынадай салаларда қолданылуы мүмкін: - Су шаруашылығы, ірі су тораптары мен гидроэнергетика объектілерін тиімді балық қорғау құрылғыларымен жарақтандыру жөніндегі нормативтік талаптарды орындау үшін; - балық шаруашылығы, тиімді балық қорғау құрылғыларымен жабдықталмаған ірі су тораптарында балықтың қайтымсыз жоғалуын болдырмау үшін.